RytmBiznesu.pl

• adminry
• 5 lipca 2022

Czym jest ojcowizna i komu przysługuje?

W dawnej terminologii mianem ojcowizny określało się majątek, który był w posiadaniu danej rodziny od wielu pokoleń. Definicja ta kojarzona jest głównie z mieszkańcami terenów wiejskich, dla których miała bardzo często formę nieruchomości rolnych.

Obecnie pojęcie funkcjonuje rzadko we współczesnym rozumieniu prawa. W jej miejsce pojawił się natomiast „zachowek”, który pod wieloma względami jest ściśle z nią powiązany.

Co mogło być ojcowizną w przeszłości? Jaka jest relacja między ojcowizną a zachowkiem? Kiedy przysługuje prawo do ubiegania się o tę część majątku. Oto artykuł, który pozwoli zapoznać się z tymi kłopotliwymi kwestiami prawnymi!

Prawo dziedziczenia – czym jest?

Ojcowizna jest kojarzona głównie jako grunty rolne o znacznej powierzchni, które są dziedziczone w danej rodzinie od wielu pokoleń. W rzeczywistości termin ten ma znacznie szersze pojęcie. Definicja tego słowa określa, że jest to część majątku, która zostaje przekazana potomkom po śmierci najstarszego członka rodziny.

Ojcowizną mogą być zatem zarówno grunty orne, jak i dom wolnostojący, działka rekreacyjna czy mieszkanie. Ojcowizna ma charakter niematerialny i dotyczy również akcji oraz udziałów, które posiadał za życia zmarły. Niekoniecznie musi być więc to nieruchomość – wlicza się w nią również kredyty i zobowiązania bankowe zmarłego.

Warto pamiętać o tym, że termin ten nie jest związany wyłącznie z osobami zajmującymi się rolnictwem. Wraz z upływem lat termin „ojcowizny” został wyparty przez pojęcie zachowku, mimo że obie definicje nie są sobie równoznaczne. Czym zatem się różnią? Jakie mają przełożenie na praktyczne działania w dziedziczeniu?

Dwa pojęcia, jedno znaczenie? Niekoniecznie!

O ojcowiźnie mówi się w sytuacjach, kiedy nie występują kwestie sporne związane ze sposobem dziedziczenia. Dochodzi wówczas do przekazania części lub całości majątku określonym osobom, spośród których żadna nie czuje się poszkodowana. Bardziej problematyczna kwestia dotyczy przypadków, w których krewni domagają się wypłaty zachowku. Ze względu na pominięcie dzieci, rodzice lub wnukowie czują, że zapisy w testamencie są w pewien sposób niesprawiedliwe, dlatego starają się dochodzić do swoich praw w inny sposób, niż określa to pojęcie ojcowizny.

Co warto wiedzieć o takich sytuacjach? Oto najważniejsze informacje, które z pewnością okażą się przydatne na drodze do otrzymania zachowku!

Zachowek a ojcowizna

Zachowek jest częścią majątku zmarłego, o którą ubiegać się mogą tak zwani krewni „zstępni”. Dotyczy on potomków, których osoby zostały pominięte przy tworzeniu testamentu i określaniu szczegółów dziedziczenia.

W jaki sposób należy rozumieć tę definicję?

Jest to pewnego rodzaju prawo przysługujące osobom, które świadomie bądź nieświadomie zostały pominięte przez zmarłego za życia. Zachowek ma formę rekompensaty materialnej, która wyliczana jest na podstawie całości dziedziczonego majątku. Pod względem praktycznym oznacza to, że w przypadku sytuacji, w której część dzieci zmarłego nie otrzymała w spadku żadnej części majątku, to osoby takie mogą domagać się wypłacenia pewnej sumy pieniędzy przez obdarowaną część rodziny. Okoliczności tego typu są najczęściej bardziej skomplikowane i mają podłoże konfliktowe pomiędzy członkami rodziny. Ojcowizna i zachowek nie oznaczają zatem dokładnie tego samego. Jednak pod względem prawnym bardzo często stosuje się zamiennego użycia obu terminów.

W jakich sytuacjach i komu przysługuje prawo do zachowku?

Prawo do zachowku przysługuje członkom rodziny, która w normalnych zasadach dziedziczenia otrzymałaby część majątku po śmierci zmarłego. Warunkiem do domagania się wypłacenia zachowku jest pominięcie określonych osób przy sporządzaniu testamentu. To bardzo często traktowane jest przez poszczególne jednostki jako pomyłka.

Zachowek przysługuje jednak osobom, których związek ze zmarłym spełnia konkretne kryteria. Domagać się go mogą dzieci, wnukowie, rodzice oraz małżonek spadkodawcy. Dotyczy to jednak wyłącznie tych sytuacji, w której osoby te zostały całkowicie pominięte w testamencie. Zgodnie z decyzją zmarłego, która została sporządzona na piśmie i potwierdzona obecnością notariusza, pominięte osoby nie mogą być jednak wydziedziczone.

Ile wynosi zachowek?

Zachowek jest wyliczany na podstawie całości dóbr materialnych, które są dziedziczone przez potomków. W większości przypadków wynosi on równo 50 procent, jednak istnieje kilka wyjątków od tej reguły. W przypadku osób małoletnich, które w momencie wejścia w życie testamentu zmarłego nie ukończyły 18 roku życia, kwota ta wynosi 66% wartości całego spadku. Taka sama część przysługuje również spadkobiercom, którzy posiadają orzeczenie o niezdolności do podjęcia samodzielnej pracy. Dotyczy to głównie osób z orzeczeniem o niepełnosprawności w stopniu znacznym.

Prawo do zachowku – wyjątki

Wyróżnia się jednak sytuacje, w których potomkowie zmarłego tracą możliwość ubiegania się o wypłacenie zachowku. Prawo takie nie przysługuje członkom dalszej rodziny, takim jak teściowa, synowa oraz zięć. W przypadku wystąpienia separacji w związku, małżonek zmarłego również traci prawo do ubiegania się o to świadczenie. Podobnie jest w sytuacji, w której doszło do rozwodu pomiędzy partnerami, a powodem rozstania była wina potencjalnego spadkobiercy.

Wydziedziczenie a prawo do zachowku

Bardziej skomplikowana sytuacja ma miejsce w przypadku pozbawienia krewnych ustawowych prawa do otrzymania spadku. Sytuację tego typu nazywa się wydziedziczeniem i jest możliwa w ściśle określonych przypadkach. Aby zmarły mógł zawrzeć taki zapis w swoim testamencie, niezbędne jest odpowiednie uzasadnienie takiej decyzji. Dotyczy to sytuacji, w której spadkodawca określa relacja z konkretnym członkiem rodziny jako „sprzeczne z zasadami współżycia społecznego”. Także jeśli nie dopełniał względem zmarłego obowiązków rodzinnych.

Zawarcie takiego zapisu w testamencie powinno wynikać bezpośrednio z jego treści i być w pełni uzasadnione. 

W jaki sposób żądać zachowku?

Problematyczną kwestią są działania dążące do skutecznego otrzymania części majątku zwanej zachowkiem. Istnieją dwa scenariusze rozwiązania takiej sprawy – polubowny i sądowy. W przypadku tego pierwszego obie strony dochodzą do porozumienia, w wyniku którego sporządzony zostaje dokument, świadczący o przekazaniu określonej kwoty. Warto pamiętać o tym, aby zawrzeć odpowiedni zapis, który będzie jasno określał, że uprawniony jest usatysfakcjonowany z określonej kwoty. Dzięki temu istnieje pewność o wyczerpaniu roszczeń domagania się kolejnych kwot pieniężnych.

Zdecydowanie częściej sprawy takie trafiają na drogę sądową, co jest związane z problemem w uzyskaniu porozumienia między stronami. W sytuacji tego typu należy złożyć odpowiedni pozew, który zostanie rozpatrzony przez lokalny sąd cywilny. Warto pamiętać jednak o tym, że opłata postępowania sądowego wynosi pięć procent od kwoty potencjalnego zachowku. Koszty są zatem znaczne. Dlatego warto przed podjęciem działań prawnych spróbować każdą sprawę rozwiązać w sposób polubowny.

Zachowek i ojcowizna – przeżytek czy pożyteczna kwestia prawna?

Znając wszystkie aspekty prawne, związane z dziedziczeniem, warto zastanowić się nad zasadnością istnienia zapisu o zachowku. Wiele osób decyduje się na krytykę tej części polskiego prawa, ze względu na sprzeciwienie się ostatniej woli zmarłego. Osoby pominięte w testamencie mogą czuć się skrzywdzone przez zapisy zawarte w tym dokumencie, jednak działania te wciąż są sprzeczne z decyzją spadkodawcy. Występuje tutaj problem moralny, który dotyczy wypełnienia postanowień takich dokumentów.

Krytycy prawa o zachowku wskazują na sprzeciwienie się obyczajowości i słuszności takich działań. Kwestia ta jest również problematyczna dla osób, które w ostatecznym rozrachunku zostały spadkobiercami. Z prawem do zachowka są bardzo często związane wieloletnie postępowania sądowe, które skutkują koniecznością opłacenia toku takiej sprawy. Z kolei zwolennicy prawa do zachowku wskazują na możliwość dochodzenia do sprawiedliwych decyzji, które mogły został przeoczone ze względu na błąd w konstruowaniu aktu notarialnego. Umożliwia to, osobom pominiętym przy określaniu spadkobiorców ojcowizny, możliwość dochodzenia do swoich racji.

Zachowek a inne aspekty dziedziczenia

Zachowek jest pewnego rodzaju furtką, która pozwala na otrzymanie w spadku części majątku przez osoby z różnych przyczyn pominięte przy konstruowaniu testamentu. Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy prawo do zachowku jest sprawiedliwe, czy też nie. Zdecydowanie warto jednak znać swoje prawa, zwłaszcza w przypadku zawiłych aspektów dziedziczenia dóbr materialnych.

Tylko niewielka grupa osób jest wykluczona z możliwości ubiegania się o zachowek. Dlatego decyzję taką można podjąć między innymi po śmierci rodziców, dziadków lub małżonka. Warto jednak pamiętać o podstawowej zasadzie, zgodnie z którą o zachowek może ubiegać się wyłącznie osoba pominięta w oryginalnym testamencie. Niezależnie od otrzymywanej kwoty i wielkości majątku, w każdej innej sytuacji takie prawo jest niezasadne.